Stakeholderparticipatie en beleidsbemiddeling: meer nodig dan ooit!
Initiatief voor ruimtelijke projecten – de aanleg van een stuk snelweg, een nieuw hotel in de stad, stankoverlast door de komst van een bedrijf – gaat vaak gepaard met weerstand en polarisatie. Verschillende belangengroepen laten hun stem horen, wat natuurlijk kan leiden tot ‘betere uitkomsten’, maar het kan ook remmende gevolgen hebben op de voortgang. Hoe kunnen projecten met meningen en doelen van verschillende stakeholders succesvol tot een eindstreep gebracht worden? Beleidsbemiddelaar Hans Bekkers ontwikkelde met het Centrum voor Conflicthantering de opleiding Stakeholderparticipatie. Hij vertelt ons over zijn ervaringen, de opleiding, participatieprocessen en hoe hij tegen de Omgevingswet aankijkt.
Hans, je bemiddelt al jaren tussen grote en kleine groepen stakeholders. Je hebt dagelijks te maken met hun uiteenlopende belangen en doelen. Als jij een specifiek traject dient te benoemen waar je het meest trots op bent, welk traject is dit dan?
In 2002/2003 werkte ik mee aan de aanleg van de A4 in Midden-Delfland. Een zaak die grote impact heeft gehad. Al sinds de jaren ’50 was er een plan voor dit stuk snelweg, maar r gebeurde niets. Het is ons toen gelukt om alle stakeholders aan tafel te krijgen. Boeren, bewoners, de gemeenten, natuurbeschermingsorganisaties, waterschappen en Rijkswaterstaat, de hele zaal in Delft zat vol. Uiteraard waren er uiteenlopende belangen en was er sprake van veel oppositie. Toch hebben we het uiteindelijk tot een succesvol einde gebracht.
Er ontstond een plan waar alle stakeholders akkoord mee waren. Men was zelfs verrast over de positieve effecten van de ruimtelijke ontwikkeling. Zo stopte het sluipverkeer door de woongebieden en ontstond er 100 hectare natuur. Bij het ministerie en de provincie had een mooie omslag plaatsgevonden. Zij hielden niet langer een marketingpraatje over dat deze weg er hoe dan ook moest komen, maar focusten op de boodschap dat het doel was om het gebied te ontwikkelen.
Hoe moeten wij ons jouw rol als beleidsbemiddelaar in dit soort trajecten voorstellen? Wat zijn de belangrijkste elementen om de verschillende stakeholders elkaar te laten verstaan?
Het lastige is natuurlijk dat deze partijen elkaar niet meer horen. De standpunten staan loodrecht tegenover elkaar. Daarom is mijn belangrijkste taak om hun verschillende standpunten bij elkaar te brengen. En dit bewerkstellig ik door een combinatie van houding, proces en vaardigheden.
Met een andere houding kun je ineens bepaalde mensen wél aan tafel krijgen, die dit eerder wellicht weigerden. Of je ziet dat mensen niet langer in de contramine schieten. Dit heeft allemaal te maken met de houding die je als bemiddelaar aanneemt. Daarnaast is het belangrijk om mensen door het proces heen veiligheid te bieden. Dit faciliteer ik onder andere door de betrokkenen te laten merken dat hun verhaal gehoord wordt en dat er aandacht aan wordt besteed. Tevens is transparantie over de afbakening van het proces van belang; waar kunnen we het wel en niet over hebben?
Als bemiddelaar kun je via specifieke vaardigheden achterhalen waar het partijen écht om te doen is. Je leert de essentie achter verwijten en standpunten zoeken. Dit is ook de kern van de opleiding Stakeholderparticipatie van Centrum voor Conflicthantering. Wij kijken naar de ontstane weerstand en polarisatie en hoe het goede gesprek gefaciliteerd wordt via de juiste combinatie van houding, proces en vaardigheden.
Het lastige is natuurlijk dat deze partijen elkaar niet meer horen. De standpunten staan loodrecht tegenover elkaar. Daarom is mijn belangrijkste taak om hun verschillende standpunten bij elkaar te brengen. En dit bewerkstellig ik door een combinatie van houding, proces en vaardigheden.
Wat zijn volgens jou de meest onderschatte elementen in participatietrajecten en stakeholdermanagement?
- De verschillende talen die partijen spreken. Er ontstaat vaak botsing tussen de abstracte beleidsdoelen van bijvoorbeeld overheidsinstanties en de concrete consequenties waar de burger mee te maken krijgt. Men spreekt verschillende talen en het is niet eenvoudig om deze voor elkaar begrijpelijk te maken.
- Een duidelijke afbakening van het participatietraject communiceren. Wanneer partijen eindelijk om tafel zitten en vervolgens te horen krijgen, ‘daar gaan wij niet over’, is dat een grote domper. Denk bijvoorbeeld aan evenementenbeleid in de stad. Voor de gemeente is het doel om de bewoners te beschermen tegen geluidsoverlast. Maar de bewoners maken zich druk om veel meer zaken, zoals de effecten op het natuurgebied en de logistiek rondom het op- en afbouwen van de evenementlocatie. Wanneer weer een andere afdeling verantwoordelijk voor is voor deze zaken wordt het lastig om het traject succesvol af te sluiten. Wees dus duidelijk over de afbakening van het participatietraject en de te bespreken punten. Zo kunnen teleurstellingen voorkomen worden.
- De verwachting dat je door mee te praten altijd je zin krijgt. Stakeholders mogen natuurlijk aan tafel komen, hun zegje doen en meepraten. Maar dit betekent niet dat zij daardoor automatisch hun zin krijgen. Dit wordt vaak wel door hen verwacht.
- De timing van de start van het participatietraject. Als de besluitvormer vroeg in het traject de aspecten overweegt die belangrijk zijn voor betrokkenen, dan kan daar makkelijker in meebewogen worden. Dit gebeurt vaak te laat. Als je de participatie echter serieus wilt nemen, dien je tijdig te inventariseren welke zorgen er onder stakeholders spelen. Dat betekent niet dat je naar de pijpen van mensen moet dansen, maar wel dat je eerlijk bent over wat wel en wat niet kan.
Naar alle waarschijnlijkheid gaat de nieuwe Omgevingswet in 2021 van start. De wet heeft onder andere tot doel om meer participatie te bewerkstelligen in ruimtelijke projecten. Zie jij op voorhand obstakels?
Een ding is zeker, wanneer initiatief genomen wordt voor een ruimtelijk project ontstaat ergens in het proces weerstand en polarisatie. Immers, meepraten en meedenken is in de Omgevingswet verankerd. Dit zal zowel extern als intern op die weerstand en polarisatie stuiten. Extern omdat er veel verschillende partijen met diverse belangen betrokken zijn en intern omdat de neuzen van de verschillende afdelingen dezelfde kant op moeten staan. Dat is een hele klus.
Ben jij wel een voorstander van de Omgevingswet?
Ik vind de Omgevingswet een goed initiatief. Hierdoor worden ruimtelijke projecten straks meer integraal benaderd. De kanttekening kan zijn dat specialismen verdwijnen en dat er onvoldoende aandacht is voor specialistische invalshoeken. Maar toch denk ik dat het een goed initiatief is om zaken integraal te bekijken en inzichten en ideeën van verschillende partijen mee te nemen in ruimtelijke projecten.
Welke eigenschappen zijn voor bemiddelaars in deze (en andere) participatietrajecten straks belangrijk, om deze trajecten succesvol te laten verlopen?
De kern van het bemiddelen tussen stakeholders is het inzetten van vaardigheden met de juiste houding. Daar focussen wij in de opleiding ook op. De centrale vraag is: hoe kun je participatieprocessen tot een goed resultaat brengen? In de opleiding leer je hier de specifieke vaardigheden voor aan, inclusief de houding waarin je dient te opereren. We gaan uit van praktijksituaties en leren dit de cursisten onder andere via rollenspellen aan.
Naast deze vaardigheden en houding is het vooral van belang om regie te nemen. Dat betekent niet een marketingpraatje houden om jouw project te verkopen, maar juist oprecht in dialoog te gaan.
De kern van het bemiddelen tussen stakeholders is het inzetten van vaardigheden met de juiste houding.
Je sprak al over de opleiding en hoe men daarin meer leert over de benodigde vaardigheden om succesvol te bemiddelen. Kun je nog iets meer vertellen over de opzet en insteek van de opleiding?
De opleiding is sterk gericht op praktijksituaties en het doel is dat de cursisten hierna participatietrajecten kunnen ontwerpen. Daarnaast is het de bedoeling dat zij leren inzien wat de bronnen van weerstand zijn, zodat zij daarop in hun projecten kunnen anticiperen.
De heilige drie-eenheid van deze opleiding is: vaardigheden, houding en aanpak. Hierin is het belangrijk dat de deelnemers leren alles te bevragen in plaats van zelf in te vullen, en dat zij nieuwsgierig zijn. Je leert op gelijkwaardig niveau met mensen communiceren. In deze opleiding krijgen cursisten alle handvatten zodat zij om kunnen gaan met weerstand, polarisatie en participatie.
Aan de toekomstige cursisten wil ik vooral meegeven, bereid je voor op het plezier van deze opleiding. Het is echt een groot plezier om op zo’n manier na te denken over zaken die een groot probleem lijken.
En wie is de doelgroep van de opleiding Stakeholderparticipatie?
Bestuurders en projectleiders bij overheden die met organisaties en groepen mensen in de maatschappij ‘iets willen realiseren’, omgevingsmanagers, afdelingen ruimtelijke ordening. Maar ook: bedrijven, projectontwikkelaars en bewonersorganisaties die initiatieven willen nemen voor projecten waarbij anderen nodig zijn. Juist een grote variëteit, net als in de samenleving dus!
Conflicten kunnen natuurlijk opgelost worden met recht of macht. Maar er is ook een derde weg.
Tot slot vroegen wij ons af of deze opleiding eveneens geschikt is voor juridisch professionals. Kun je daar iets meer over vertellen?
Zowel in deze als andere opleidingen heb ik veel te maken met advocaten en juridisch specialisten. Conflicten kunnen natuurlijk opgelost worden met recht of macht. Maar er is ook een derde weg. Namelijk via de driehoek die in deze opleiding geleerd wordt. Daarin ligt de focus op er achter komen waar het alle stakeholders om te doen is.
Advocaten hebben er baat bij om hun blik, houding en vaardigheden te verbreden en achterliggende belangen in acht te nemen. Hoe ga je daarmee om en hoe maak je dit nuttig? In vele opleidingen heb ik al mee mogen maken dat juíst juridisch professionals hier veel van leren en energie van krijgen. Het wordt ervaren als een geweldige verrijking.
Einde interview
Interesse in de opleiding Weerstand en polarisatie bij participatie?
Bent u geïnteresseerd in een opleiding waarin u alles leert over stakeholder participatie en beleidsbemiddeling? Klik hieronder op de link naar de opleidingspagina:
